Ontologia socjalizmu

"Komunizm został ze społecznej pamięci wyparty i zapomniany. W Polsce w znacznym stopniu przyczynił się do tego sposób w jakim go – w symbolicznym skrócie – zrekonstruowano myślowo w czasie solidarnościowych protestów. Zobaczenie istoty komunizmu nie tyle w kategoriach instytucji i mechanizmów, ile w języku dobra walczącego ze złem miało niesłychaną emocjonalną nośność. Stało się podstawą solidarnościowej, antypolitycznej utopii, w której i państwo, i społeczeństwo miały funkcjonować według jednego systemu wartości, bez potrzeby "politykowania”. Posługiwanie się tą szczególną, moralną taksonomią wymagało jednak wewnętrznego poczucia racji, wytworzonego w Sierpniu 1980 roku poprzez podjęcie ryzyka w imię wartości, a nie potrzeb materialnych. Potem ta atmosfera święta zniknęła, a wraz z nim doświadczanie siebie jako podmiotu moralnego i związane z tym prawo do osądzania. Wróciło milczenie, a symboliczny skrót, rekonstruujący komunizm jako zaprzeczenie "prawdy” (w sensie tomistycznej "prawdy egzystencji”, czyli przestrzeni umożliwiającej człowiekowi realizację ugruntowanej jego naturze potrzeby dobra), został z pamięci wyparty.

Pisana ponad dwadzieścia lat temu Ontologia… stanowiła próbę zrozumienia, czym był komunizm. Jak był straszny w swej umniejszającej człowieka absurdalności, nawet wtedy, gdy nie stosował już bezpośredniego terroru. Pokazałam komunizm jako pułapkę dla samych komunistycznych elit, gdy nominalna pełnia nieograniczonej niczym, arbitralnej władzy wcale nie oznaczała realnej kontroli nad rzeczywistością. Przyjęcie takiej perspektywy stanowiło mój odwet. Było też strategią pokonywania strachu. Dlatego ta książka była i jest dla mnie czymś więcej niż tylko kolejną pozycją w moim naukowym dorobku”.

(ze Wstępu)

Jadwiga Staniszkis, ur. 1942, socjolog, politolog, publicystka, profesor Uniwersytetu Warszawskiego oraz Wyższej Szkoły Biznesu - National Louis University w Nowym Sączu. Autorka wielu książek m.in. Poland’s Self-limiting Revolution (1984), The Dynamics of the Breakthrough in Eastern Europe: The Polish Experience (1991), Postkomunizm (2002), Władza globalizacji (2003), O władzy i bezsilności (2006).