Wojna się nie skończyła

W maju 1945 r. mieszkańcy Europy Zachodniej mogli świętować koniec wojny. Jednak dla Polski walka się nie skończyła. Rzeczpospolita została zajęta przez Armię Czerwoną, a Związek Sowiecki narzucił jej nowe władze i system polityczny, pozbawiając zarazem niemal połowy przedwojennego terytorium. Dlatego wielu działaczy wojennego podziemia - którzy dotąd bohatersko stawiali opór okupantom niemieckim - pozostało w konspiracji. Wciąż walczyli o ten sam cel - o niepodległe państwo. Teraz musieli wszakże stawić czoła sowieckiemu komunizmowi i jego polskim agentom...

Z Wprowadzenia:

Punktem wyjścia dla opisywanych w tym zbiorze historii jest rok 1944 (Rok straconych złudzeń), w którym polskie podziemne wojsko - Armia Krajowa podjęła tytaniczny wysiłek wywalczenia wolności („Burza” nadeszła ze wschodu). Działania militarne to jednak tylko jeden z aspektów ówczesnej sytuacji. Warto więc przypomnieć życie codzienne na terenach zajętych przez krasnoarmiejców, przywołać właściwą dla lat 1944-1945 atmosferę strachu, niepewności i poczucie tymczasowości (Po Niemcach przyszli Sowieci; Zmieniły się tylko mundury i język; Powojenna wędrówka ludów). Pozwoli to lepiej zrozumieć realia, w jakich walczyli partyzanci powojennego podziemia (Żołnierze Wyklęci; Sowiet z orzełkiem na czapce; Obwinieni o życie; Dziedzictwo niepodległości). Pamiętać też trzeba o heroizmie ich walki, o komunistycznym terrorze czy licznych aktach zdrady (Wszyscy jesteśmy ognikami; Piętno „wyklętych”; Nie wpaść w ręce wroga). Nie można zapomnieć o postaciach-symbolach łączących walkę z Niemcami i Sowietami, a zarazem będących ofiarami komunistycznych represji - w tym tomie tysiące pomordowanych działaczy Polski Podziemnej symbolizują generałowie August Emil Fieldorf (Zabić legendę) oraz Leopold Okulicki (Trzy krzyże Virtuti, dwa sowieckie śledztwa).

Żołnierze podziemia stwierdzali wprost, że wojna się nie skończyła i nie można mówić o zaprzestaniu walki dopóki Polska nie odzyska niepodległości. Jednak - jak pokazał rozwój wypadków - nie skończyła się także dla tych, którzy trwali w złudzeniu, że da się walczyć o polską sprawę poprzez porozumienie z komunistami (Ucieczka spod czerwonego faszyzmu), albo próby jawnego działania w granicach przez nich narzuconych (Pużak: Nie myślę zmieniać poglądu). Trwała dla reprezentantów II Rzeczypospolitej skazywanych pod kłamliwym zarzutem odpowiedzialności za „klęskę wrześniową” (Dopaść po latach), czy tych, których jak bp. Czesława Kaczmarka skazano pod fałszywym zarzutem współpracy z niemieckim okupantem (Biskup przed sądem). Trwała także dla tych, dla których nie było miejsca w „ludowej” Polsce i którzy musieli z niej uciekać, by ratować życie (Niech żyje Polska) i dla tych, którzy na uchodźstwie uporczywie przypominali, że nad Wisłą wciąż toczy się walka o niepodległość utraconą w 1939 roku
(Raczyński. Zawsze wierny Polsce).

Jednym ze skutków półwiecza komunistycznej propagandy jest konieczność odkłamywania historii powojennego podziemia niepodległościowego. Przywracania do publicznego obiegu nazwisk i biografii pomordowanych żołnierzy, ale także odszukiwania miejsc złożenia ich zwłok i zapewniania im godnego pochówku (Powrócić po swoich..., Mogiła pod śmietnikiem). Szczęśliwie działania te spotykają się z dużym zainteresowaniem społecznym, a życiorysy „żołnierzy wyklętych” stają się nawet inspiracją dla artystów (Drugie życie „Inki”).