Jak się nie dać strawić Imperium? Polski realizm i idealizm polityczny wobec Rosji 1815-1921. Seria: Biblioteka Myśli Politycznej

Książka o zmaganiach Polaków z Rosją w XIX i na początku XX wieku – i o próbach porozumienia się z nią. Studium przypadków, ukazujących polskie myślenie i działanie polityczne w zderzeniu z myśleniem i działaniem politycznym Rosjan – analiza konfrontacji polsko-rosyjskiej na polu idei i praktyki politycznej, której dzieje wciąż dają wiele do myślenia.

„Nie możecie przeszkodzić, by was nie połknęli [potężni sąsiedzi] – postarajcie się przynajmniej, by nie mogli was strawić. […] Jeżeli potraficie dokonać tego, by Polak nigdy nie mógł zostać Rosjaninem, ręczę, że Rosja nigdy nie ujarzmi Polski” – te słowa Jana Jakuba Rousseau, zawarte w jego Uwagach o rządzie Polski, skierowanych do konfederatów barskich, są nieraz przytaczane dla opisania głównego dylematu, który stanął przed kolejnymi generacjami Polaków epoki Wielkiej Niewoli. Rosja i wybór strategii wobec niej pozostawały przez trzy wieki kluczowym wyzwaniem dla polskiej polityki. Stanowiły także centralny wątek sporów o tożsamość i szanse przetrwania na obszarze Międzymorza. Zamieszczone w tym tomie studia są próbą zarysowania przynajmniej części z tych dylematów i zarazem najważniejszych z dokonywanych w tej kwestii wyborów. Klamrą tematyczną łączącą te teksty jest zatem zagadnienie wyboru strategii oraz postaw Polaków, które pozwoliły im „nie dać się strawić” imperium”. (ze Wstępu)

Spis treści

Wstęp

Część I

Między ugodą a carobójstwem. Królestwo Polskie 1815-1830

Dylematy i pułapki ugody z Rosją 1815-1830

Spiski koronacyjne z 1829 roku. U źródeł polskiego idealizmu politycznego

Część II

„Dać się zabić dla dobra ludzkości”? Polska złożona w ofierze uniwersalnym utopiom postępu

Hrabia Adam Gurowski i „tajemnica filozoficzna caratu”

Adam Gurowski, Prawda o Rosji i o buncie polskich prowincji

Część III

Jak przetrwać w eurazjatyckim imperium? Postawy Polaków wobec imperialnych strategii

Car, imperium i jego ofiary. Czasy Mikołaja I w książkach profesor Wiktorii Śliwowskiej

Na wielkiej mapie imperium. Polscy zesłańcy polityczni na Sybirze 1815-1856

Syberyjska „ziemia obiecana”? Polacy na Syberii – 1883-1924 (w polskiej historiografii po 1989 roku)

„Rosyjska Azja” i jej kolonizacja na tle procesów modernizacji Imperium Rosyjskiego (1891-1914)

Część IV

Czy można ułożyć się z imperium? W kręgu realizmu politycznego

Margrabia, imperium i Polacy. Szkice z dziejów walki przeciwko „nierozsądnej narodowości polskiej” (1861-1864)

Część V

Czy można rozbić rosyjskie imperium?

Bracia Piłsudscy wśród carobójców – w Twierdzy Pietropawłowskiej i na doprosach (w 1887 roku)