Wolność i jej granice. Polskie dylematy

Współcześni badacze analizują rozważania klasyków polskiej myśli politycznej poświęcone idei wolności i ukazują, jak owo pojęcie ewoluowało wraz ze zmianami politycznymi, społecznymi i kulturowymi, jakie przechodziła Polska od XVI do XX wieku.

„Polscy myśliciele nie byli bezkrytycznymi apologetami wolności. Niejeden badacz, polityk czy publicysta widział w niej nie najwyższą wartość, którą warto za wszelką cenę bronić, lecz poważny problem, z jakim w wielu momentach swojej historii Polacy nie potrafili się zmierzyć. Wolność, a raczej jej zakres i praktyczne konsekwencje wcielania różnych jej koncepcji w życie, bywała kontestowana zwłaszcza w czasie poważnych kryzysów politycznych, a tych w dziejach polskich nie brakowało. […]
Z ideą wolności nieraz zatem rozprawiano się z pasją i talentem. Zarazem jednak, rzadko kiedy posuwano się aż do jej całkowitej negacji. Nie przypadkiem Polska nigdy nie stała się państwem rządzonym despotycznie, o ile to Polacy mogli o tym sami decydować. Najbardziej ponury pod tym względem okres naszej historii – czasy nazistowskiego i komunistycznego zniewolenia - były wszak czasem rządów okupacyjnych bądź z obcego nadania. Także w dziedzictwie myśli politycznej minionych stuleci niewiele jest manifestów całkowitego wyrzeczenia się wolności. Kontestowano jej zbyt daleko posunięte granice, ułomność różnych jej koncepcji, wskazywano na przesadne jej wynoszenie ponad inne idee, równie ważne dla sprawnego funkcjonowania państwa i stworzenia zdrowych fundamentów dla życia wspólnoty politycznej – jak choćby zasadę silnej władzy. Były to wciąż jednak spory o to, jak wolność pogodzić z innymi wartościami, nie zaś próby wyrugowania jej z rdzenia myślenia o pożądanym porządku politycznym, społecznym i kulturowym”. (ze Wstępu)